AK Parti, yeni anayasa yazımına ilişkin yargı
bölümüyle ilgili önerilerini, TBMM Başkanlığı'na sundu. AK Parti,
Danıştay ve Yargıtay'ın kaldırılarak onun yerine Temyiz Mahkemesi
kurulmasını öneriyor.
AK Parti'nin yeni anayasada olmasını
istediği "yargı" önerilerine göre, hakimler, görevlerinde bağımsız ve
tarafsız olacak; anayasaya, kanuna ve hukuka uygun olarak vicdani
kanaatlerine göre hüküm verecek.
Hiçbir organ, makam, merci veya
kişi, yargı yetkisinin kullanılmasında mahkemelere ve hakimlere emir ve
talimat veremeyecek; genelge gönderemeyecek; tavsiye ve telkinde
bulunamayacak.
Bütün devlet organları mahkeme kararlarına uymak
zorunda olacak. Bu organlar, mahkeme kararlarını değiştiremeyecek ve
bunların yerine getirilmesini geciktiremeyecek. Mahkemelerin kuruluşu,
görev ve yetkileri, işleyişi ve yargılama usulleri kanunla düzenlenecek.
Disiplin mahkemeleri dışında kanunla askeri mahkemeler kurulamayacak.
Hakimler
ve savcılar azlolunamayacak, kendileri istemedikçe 65 yaşından önce
emekli edilemeyecek; bir mahkemenin veya kadronun kaldırılması sebebiyle
de olsa, aylık, ödenek ve diğer özlük haklarından mahrum
bırakılamayacak.
HAKİMLER VE SAVCILAR YÜKSEK KURULU
Hakimler
ve Savcılar Kurulu 22 üyeden oluşacak. Kurul, Hakimler Dairesi,
Savcılar Dairesi ve Disiplin Dairesi olmak üzere 3 daire halinde
çalışacak.
Kurulun Başkanı Adalet Bakanı olacak. Adalet Bakanlığı
Müsteşarı Kurulun tabii üyesi olup Savcılar Dairesi'nin Başkanı olacak.
Kurul kendi üyeleri arasından Hakimler Dairesi ile Disiplin Dairesi
başkanlarını seçecek.
Kurulun yedi üyesi, yüksek öğretim
kurumlarının hukuk, sosyal ve siyasi bilimler dallarında görev yapan
öğretim üyeleri ile avukatlar arasından TBMM tarafından üye tam
sayısının üçte iki çoğunluğu ile seçilecek. Birinci oylamada üçte iki
çoğunluk ile seçimin yapılamaması halinde, ikinci oylama yapılır ve bu
oylamada üye tam sayısının salt çoğunluğu aranacak. Yedi üyesi meslekte
15 yıl çalışmış hakim ve savcıları arasından Başkan tarafından
seçilecek. Altı üyesi üçü hakim ve üçü savcı olmak üzere meslekte 15 yıl
çalışmış hakim ve savcılar arasından alt derece mahkemesi hakim ve
savcılarınca seçilecek. Hakim ve savcılar tarafından yapılacak
seçimlerde her hakim veya savcı sadece bir adaya oy verecek.
Kurul
üyelerinin görev süresi 4 yıl olup, süresi dolanlar yeniden
seçilemeyecek. Hakimler ve Savcılar Kurulu; hakim ve savcıları mesleğe
kabul etme, atama ve nakletme, geçici yetki verme, yükselme, kadro
dağıtma, görevden uzaklaştırma ile her derecedeki hakim ve savcılara
disiplin cezası verme işlemlerini yapacak. Adalet Bakanlığı'nın, bir
mahkemenin veya bir hakimin kadrosunun kaldırılması veya bir mahkemenin
yargı çevresinin değiştirilmesi konusundaki tekliflerini karara
bağlayacak.
Hakim ve savcılar ile Temyiz Mahkemesi üyelerinin
görevlerini Anayasaya, kanuna ve hukuka uygun olarak yapıp
yapmadıklarını denetleme, görevlerinden dolayı veya görevleri sırasında
suç işleyip işlemediklerini araştırma ve gerektiğinde haklarında
inceleme ve soruşturma işlemleri Kurul Başkanına bağlı ve ona karşı
sorumlu olarak görev yapan Teftiş Kurulu Başkanlığı tarafından
yapılacak. Soruşturma ve inceleme daha kıdemli hakim veya savcılar
eliyle de yaptırılabilecek.
Adalet Bakanı, Kurulun ilk
toplantısında onaya sunulmak üzere, gecikmesinde sakınca bulunan
hallerde hizmetin aksamaması için hakimleri geçici yetki ile
görevlendirebilecek.
YÜKSEK MAHKEMELER
Anayasa
Mahkemesi 17 üyeden oluşacak. TBMM, en az 7'si anayasa hukuku, kamu
hukuku veya siyaset bilimi alanında çalışan öğretim üyeleri arasından
olmak üzere 9 üyeyi üye tam sayısının üçte iki çoğunluğu ve gizli oyla
seçecek. Birinci oylamada üçte iki çoğunluk ile seçimin yapılamaması
halinde ikinci oylama yapılacak ve bu oylamada üye tam sayısının salt
çoğunluğu aranacak. Başkan 8 üyeyi anayasa hukuku, kamu hukuku veya
siyaset bilimi alanında çalışan öğretim üyeleri, üst kademe
yöneticileri, serbest avukatlar, meslekte en az 15 yıl görev yapmış
hakimler ve savcılar ile en az 5 yıl raportörlük yapmış Anayasa
Mahkemesi raportörleri arasından seçecek.
Anayasa Mahkemesine üye
seçilebilmek için, 40 yaşını doldurmuş, hukuk, sosyal veya siyasi
bilimler alanında yüksek öğrenim görmüş ve mesleğinde en az 15 yıl
fiilen çalışmış olmak şartı aranacak. Bu şartlar tüm adaylar için
geçerli olacak.
Anayasa Mahkemesi başkanı ve başkanvekilleri
üyeler tarafından kendi aralarından gizli oyla ve üye tam sayısının salt
çoğunluğu ile 4 yıl için seçilir. Başkan ve başkanvekilleri bu
görevlere bir defadan fazla seçilemeyecek.
Anayasa Mahkemesi üyeleri, asli görevleri dışında resmi veya özel hiçbir görev alamayacaklar.
Anayasa Mahkemesi üyeleri bir defaya mahsus olmak üzere ve 9 yıl için seçilecek. 65 yaşını dolduran üyeler emekliye ayrılacak.
Anayasa
Mahkemesi üyeliği, bir üyenin hakimlik mesleğinden çıkarılmayı
gerektiren bir suçtan dolayı hüküm giymesi halinde kendiliğinden;
görevini sağlık bakımından yerine getiremeyeceğinin kesin olarak
anlaşılması halinde ise Anayasa Mahkemesi üye tam sayısının üçte iki
çoğunluğunun kararı ile sona erecek.
GÖREV YETKİLERİ
Anayasa
Mahkemesi kanunların, Başkanlık kararnamelerinin ve TBMM İçtüzüğü'nün
şekil ve esas bakımından Anayasaya uygunluğunu denetleyecek. Anayasa
değişiklikleri şekil ve esas bakımından hiçbir surette denetlenemeyecek.
Kanunların şekil bakımından denetlenmesi, son oylamanın öngörülen
çoğunlukla yapılıp yapılmadığı hususu ile sınırlı olacak.
Herkes,
Anayasada güvence altına alınmış temel hak ve hürriyetlerinden, Avrupa
İnsan Hakları Sözleşmesi kapsamındaki herhangi birinin kamu gücü
tarafından ihlal edildiği iddiasıyla Anayasa Mahkemesi'ne
başvurabilecek. Başvuruda bulunabilmek için olağan kanun yollarının
tüketilmiş olması şart olacak. Bireysel başvuruda, kanun yolunda
gözetilmesi gereken hususlarda inceleme yapılamayacak.
Anayasa
Mahkemesi Başkanı, TBMM Başkanını ve bakanları görevleriyle ilgili
suçlardan dolayı yargılayacak. Bu yargılamalarda, savcılık görevini
Temyiz Mahkemesi Başsavcısı yapacak. Yargılamada verilen kararlara karşı
yeniden inceleme başvuruları Genel Kurulca kesin karara bağlanacak.
ÇALIŞMA VE YARGILAMA USULÜ
Anayasa
Mahkemesi, Genel Kurul ve iki daire halinde çalışacak. Siyasi partilere
ilişkin dava ve başvurular ile iptal ve itiraz davalarına Genel
Kurul'da bakılacak.
Daireler ve Genel Kurul kararlarını üye tam
sayısının salt çoğunluğu ile alınacak. Siyasi partilerin kapatılmasına
ya da devlet yardımından mahrum bırakılmasına karar verilebilmesi için
üye tam sayısının üçte iki oy çokluğu şart olacak.
Şekil sakatlığına dayalı iptal davaları öncelikle karara bağlanacak.
Anayasa
Mahkemesi'nin kuruluşu ve yargılama usulleri kanunla; mahkemenin
çalışma esasları ve üyeleri arasındaki iş bölümü ise kendi yapacağı
içtüzükle düzenlenecek.
İPTAL DAVASI
Anayasa
Mahkemesi'nde iptal davası açma yetkisi Başkana ve TBMM üye tam
sayısının en az beşte biri oranındaki milletvekillerine ait olacak.
Anayasa Mahkemesi'nde iptal davası açma yetkisi, iptali istenen kanunun,
Başkanlık kararnamesinin veya İçtüzüğün Resmî Gazete'de
yayınlanmasından başlayarak 60 gün; şekil sakatlığına dayanan davalarda
ise 10 gün sonra düşecek.
İTİRAZ YOLU
Bir
davaya bakmakta olan mahkeme, uygulanacak bir kanun veya kararnamenin
hükümlerini Anayasa'ya aykırı görürse veya taraflardan birinin ileri
sürdüğü aykırılık iddiasının ciddi olduğu kanısına varırsa, Anayasa
Mahkemesi'nin bu konuda vereceği karara kadar davayı geri bırakacak.
Anayasa
Mahkemesi, müracaatın kendisine gelişinden başlamak üzere 5 ay içinde
kararını verecek. Bu süre içinde karar verilmezse, mahkeme davayı
yürürlükteki hükümlere göre sonuçlandıracak. Ancak, Anayasa
Mahkemesi'nin kararı, esas hakkındaki karar kesinleşinceye kadar
açıklanırsa, mahkeme buna uymak zorunda olacak.
Şekil sakatlığı nedeniyle Anayasa'ya aykırılık itiraz yoluyla ileri sürülemeyecek.
-Kararları-
Anayasa
Mahkemesi'nin kararları kesin olacak. Bu kararlar, gerekçesi yazılmadan
hiçbir surette açıklanamayacak ve kamuoyuna bilgi verilemeyecek.
Anayasa
Mahkemesi, verdiği kararlarla, kanun koyucu gibi hareketle, yeni bir
uygulamaya yol açacak biçimde hüküm tesis edemeyecek; yorumlu ret kararı
veremeyecek; kanunların, Başkanlık kararnamelerinin ve İçtüzük
hükümlerinin yürürlükten kaldırılmasına ilişkin düzenlemeler esas
bakımından denetlenemeyecek.
Anayasa Mahkemesi'nin iptal ettiği
hükümler, gerekçeli kararın Resmi Gazete'de yayınlandığı tarihte
yürürlükten kalkacak. Anayasa Mahkemesi iptal hükmünün yürürlüğe
gireceği tarihi, gerekli durumlarda ayrıca kararlaştırabilecek. Bu
tarih, kararın Resmi Gazete'de yayınlandığı günden başlayarak bir yılı
geçemeyecek.
İptal kararları geriye yürümeyecek; Anayasa Mahkemesi hiçbir şekilde yürürlüğü durdurma kararı veremeyecek.
Anayasa Mahkemesi kararları, Resmi Gazete'de yayınlanacak. Gerekçesiyle birlikte yayınlanmayan kararlar bağlayıcı olmayacak.
Anayasa
Mahkemesi'nin iptal davası veya itiraz yoluyla işin esasına girerek
verdiği ret kararlarının Resmi Gazete'de yayınından itibaren beş yıl
geçmedikçe, aynı hükmün Anayasa'ya aykırılığı iddiasıyla tekrar
başvuruda bulunulamayacak.
TEMYİZ MAHKEMESİ
Temyiz
Mahkemesi, alt derece mahkemelerince verilen ve kanunun başka bir yargı
merciine bırakmadığı karar ve hükümlerin son inceleme mercii olacak.
Kanunla gösterilen belli davalara da ilk ve son derece mahkemesi olarak
bakacak.
Temyiz Mahkemesi üyelerinin dörtte üçü Hakimler ve
Savcılar Kurulu tarafından, dörtte biri Başkan tarafından, mesleğinde
fiilen 15 yıl çalışmış olan hakim ve savcılar, öğretim üyeleri ile
avukatlar arasından, kanunda öngörülen yöntemlerle ölçülen liyakat ve
başarı gibi nitelikler dikkate alınarak 9 yıl için belirlenecek. Temyiz
Mahkemesi başkanı ve başkanvekilleri, üyeler tarafından kendi
aralarından 4 yıl için seçilecek.
Temyiz Mahkemesinin kuruluşu,
işleyişi, daire başkanları ve üyeleri ile Temyiz Mahkemesi
Başsavcısı'nın nitelikleri ve seçim usulleri, mahkemelerin bağımsızlığı
ve tarafsızlığı ile hâkimlik teminatı esaslarına göre kanunla
düzenlenecek.
SAYIŞTAY
Sayıştay,
merkezi yönetim bütçesi kapsamındaki kamu idarelerinin, sosyal güvenlik
kurumlarının, mahallİ idarelerin, kanunlarla anonim ortaklık şeklinde
kurulmuş olanlar da dahil olmak üzere diğer kamu idarelerinin ve siyasî
partilerin bütün gelir ve giderleri ile mallarını, TBMM adına denetlemek
ve sorumluların hesap ve işlemleri ile kamu zararının tahsil edileceği
sorumluları ve ilgilileri kesin hükme bağlamak ve kanunlarla verilen
inceleme, denetleme ve hükme bağlama işlerini yapmakla görevli olacak.
Sayıştay'ın
kesin hükümleri hakkında ilgililer ve sorumlular kararın düzeltilmesi
isteminde bulunabilecekler. Bu kararlar dolayısıyla idarî yargı yoluna
başvurulamayacak.
Sayıştayın kuruluşu, işleyişi, denetim
usulleri, mensuplarının nitelikleri, atanmaları, yetki ve ödevleri,
hakları ve yükümlülükleri ve diğer özlük işleri, başkan ve üyelerinin
teminatı kanunla düzenlenecek.
AA