A. Don Nehri-Volga Nehri,
B. Akdeniz-Kızıldeniz,
C. Yeşilırmak-Kızılırmak,
D. İzmit Körfezi-Sapanca Gölü
Doğru Cevap: İzmit Körfezi-Sapanca Gölü
» Osmanlı sultanlarının kanal projeleri
SULTAN ABDÜLMECİT’İN BOĞAZA TÜP GEÇİT (Tünel-i Bahri) PROJESİ
İstanbul Boğaz’ında ilk tüp geçit projesi olan Sarayburnu-Üsküdar arasına yapılacak olan Tünel-i Bahri (Tüp Geçit) Sultan Abdülmecid’e âitti. Yani şimdilerde halen inşası süren tüp geçit, Sultan Abdülmecid’in projesiydi.
Sultan Abdülaziz zamanında ise şimdiki Haliç Köprüsü’nün olduğu yere 3. bir köprü inşa edilmişti. 1869 yılında Sultan Abdülaziz, Karaköy-Pera (Beyoğlu) arasına bir tünel yaptırmaya başlamış, 1875 yılında bu tünel hizmete açılmıştı. Tünelin mühendisi Eugene Henri Gavand, tünelin açılmasından 1 sene sonra (1876 yılında) devrin padişahı Sultan 2. Abdülhamit’e, Sarayburnu ile Üsküdar arasında bir de tüp geçit projesi sundu. Aynı yerde yapılacak bir tüp geçit projesi de 1891 yılında Fransız mühendis Jaqques Preault tarafından sunulmuştu Sultan Hamit’e.
Daha önceden 1860 yılında Sultan Abdülmecid’e sunulan fakat gerçekleştirilemeyen proje, bu defâ Sultan 2. Abdülhamid’in huzuruna getiriliyordu. Projeye göre bu tüp geçitten sadece tren yolu geçecekti. Padişaha 1902 yılında sunulan 3. bir tüp geçit projesi ise Frederic E. Strom, Frank T. Lindman ve John A. Hiliker isimli 3 Amerikalı mühendisten geldi. Bu tüp geçidin de Üsküdar-Sarayburnu arasında olması tasarlanıyordu. Tünel-i Bahri ismindeki, çelikten yapılacak bu tüp geçit, denizin dibine çakılmış 16 sütun üzerinde duracaktı. Ve içinden 2 si yolcu biri yük taşıyan 3 vagonlu bir tren geçecekti. Bu tren Üsküdar’da demiryoluyla Haydarpaşa’ya bağlanacak, böylece Asya-Avrupa arası kesintisiz demiryolu sağlanmış olacaktı. Lakin 31 Mart vakasıyla padişah tahttan indirilince, projeler gerçekleştirilemedi.
1500 den fazla eseri olan Sultan 2. Abdülhamit’in gerçekleştirmeye fırsat bulamadığı bir yığın projesi vardı. Biri Sarayburnu-Üsküdar, diğeri Rumelihisarı-Kandilli arasında 2 köprü projesi olduğundan daha önce bahsetmiştim. Bu köprülerden geçecek olan demiryolu hattı da, Bağdat demiryolu hattına bağlanacaktı. Padişahın tahttan indirilmesiyle bu düşünce akim kaldı. Hatta Beyşehir Gölü’nden, kanallar vasıtasıyla Konya Ovası’na su getirme projesi de aynı padişaha aitti. Tamamlanamayan bu projenin kanalları ve köprüleri halen kullanılıyor. Güneydoğu Anadolu Projesi (G.A.P) de Sultan Abdülhamit Han’ın dehâsının eseriydi.
KARADENİZ-MARMARA KANAL PROJELERİ
Bugünlerde “Kanal İstanbul” ya da “Çılgın Proje” ismiyle gündeme gelen İstanbul’a kanal açma söylemleri esasen, Osmanlıya ait 5 asırlık bir projedir. Marmara Denizi ve Karadeniz’i birleştirme projesi ilk defa Kanuni Sultan Süleyman devrinde tasarlanmış ve bu proje için de Mimar Sinan görevlendirilmişti.
Her ne kadar şimdi İstanbul’un Avrupa Yakası’nda bir kanal düşünülüyorsa da, Kanuni döneminde başlayıp Sultan Abdülaziz dönemine kadar devam eden kanal projeleri, İstanbul’un Asya Yakası’nda tasarlanmıştı. Bu kanal, Karadeniz’den doğan Sakarya Nehri’ni, Sapanca Gölü’ne bağlayacak, oradan da İzmit Körfezi vasıtasıyla Marmara Denizi’ne akıtılacaktı. Böylece Karadeniz, Marmara Denizi’ne bağlanacak İstanbul’un inşaat ve yakıt ihtiyacı olan odun ve kereste nakli kolaylaşacaktı. Zira Osmanlı Devleti’nde kullanılan kerestelerin 2 kaynağı vardı. Donanmadaki gemi direklerinin keresteleri Eflak ve Boğdan’dan (Romanya ve Moldova), tekne ve güverte keresteleri de Eskişehir Bolu ve İzmit’ten getirilirdi. Şehrin yakıt ve inşaat ihtiyacı için lazım olan kereste ve odun ise İzmit’ten geliyordu. Bu kerestelerin naklindeki büyük masraflar ve çekilen zahmetler haliyle fiyatlara yansıyor, kereste fiyatları oldukça yüksek oluyordu.
Günümüzden 5 asır önce planlanan Karadeniz-Marmara kanal projesinde Kanuni’den başlayarak 7 padişah teşebbüste bulunmuş lakin her defasında sorun çıkmış ve proje hayata geçirilememişti. İşte bu 7 Padişah ve kanal için atılan adımlar:
KANUNÎ SULTAN SÜLEYMAN
Marmara ve Karadeniz’i birleştiren kanal projesi, Osmanlı tarihinde ilk defa Kanuni Sultan Süleyman tarafından tasarlanmıştı. Hatta proje için Mimar Sinan görevlendirilmiş lakin çıkan savaşlar sebebiyle proje yarım kalmıştı.
SULTAN 3. MURAT
Kanal için ikinci adım 3. Murat’tan gelmiş, 1591 yılında yeniden keşifler yapılmış, 30 bin işçinin çalışacağı kanal için hafriyat takip vazifesi de Sokolluzade Hasan Paşa’ya verilmişti. Kanal eminliğine Budin’in (Macaristan) eski hazinedarı Ahmet Efendi, kâtipliğe de Mustafa Efendi tayin edilmişti. Hatta bir takım istimlâkler dahi yapılmış ve bazı çiftlikler münasip yerlere nakledilmişti. Fakat proje yine gerçekleşemedi. Buna en büyük sebep de; makam-mevki kavgası yapan o dönemki bazı devlet erkânının birbirleri aleyhinde çevirdikleri entrikalar olmuştu.
SULTAN 4. MEHMET
63 sene sonra 1654 senesinde Sultan 4. Mehmet tarafından İstanbul’dan gönderilen Hindioğlu isimli mühendis keşifler yapmış, kanalın çevreye vereceği büyük zararlardan da bahsedince, proje 3. defa ertelenmişti
SULTAN 3. MUSTAFA
Sultan 3. Mustafa kanal projesi için 2 defa teşebbüste bulunmuştu. 1. teşebbüste (1759) maddi sıkıntılar sebebiyle, sadece Sapanca Gölü ile İzmit Körfezi’nin birleştirilmesi kararlaştırılmıştı. Başarılı olunursa Sapanca Gölü civarından İstanbul’a deniz yoluyla kolayca mal ve kereste getirilebilecekti. Uygulanamayan bu teşebbüsten 2 yıl sonra iki plan yapılmış, 1. planda Sapanca Gölü ile İzmit Körfezi birleştirilecek, 2. planda ise (şayet birinci plan başarısız olursa) Sakarya Nehri Sapanca Gölü ile birleştirilecekti. Keşif için Sadrazam Kethudası Suphizade Abdullah Efendi’nin başkanlığında, Reisülküttap Abdullah Apti Efendi, Cebecibaşı Mustafa Ağa ve Müderris aynı zamanda mühendis Giritli Ahmet Efendi’den oluşan 4 kişilik bir heyet ve yardımcıları gönderildi bölgeye.
Bölgede hafriyat çalışmaları dahi başlamıştı lakin şiddetli kışın bastırmasıyla çalışmalar yeniden ertelendi.
SULTAN 2. MAHMUT
1813 senesinde Kocaeli ve Bursa sancakları mutasarrıfı Vezir Hacı Ahmet Aziz Paşa’nın Sultan 2. Mahmut Han’a takdim ettiği arzuhalde, padişahtan bölgenin tetkiki için mühendisler ve mimarlar istemesi, kanal projesini tekrar gündeme getirmişti. Sultan Mahmut, Çavuşbaşı Abdullah İffet Bey, Mühendishane Muallim muavini 3. Halife Ahmet Efendi, 4. Halife Mehmet Efendi ve mimar yardımcısı Seyit Mustafa’yı gönderdi. Sonradan eklenen 7 kişilik bilirkişi heyetiyle birlikte bölgeye gönderilen bu eşhasın raporlarıyla Sultan Mahmut, kanal açma vazifesini, Hacı Ahmet Aziz Paşa’ya vermişti. 20 gün sonra Aziz Paşa’nın vefatıyla kazı çalışmaları başlamamış, akabinde ard arda gelen meseleler sebebiyle proje tekrar ertelenmek zorunda kalmıştı.
SULTAN ABDÜLMECİD
Tıpkı Sultan 3. Mustafa gibi, Sultan Abdülmecid döneminde de Karadeniz-Marmara kanal projesi 1845 ve 1857 yılarında olmak üzere 2 defa hayata geçirilmeye çalışmış lakin bu dönemde de birçok engel sebebiyle neticeye ulaşılamamıştı.
SULTAN ABDÜLAZİZ
1863 senesinde Sultan Abdülaziz mühendis Riter ve Hayri Bey’i kanal çalışmaları için görevlendirmişti. Bu, Osmanlının Karadeniz-Marmara Kanal Projesi’ni gerçekleştirmek için son teşebbüsüydü.
Şimdilerde gündemde olan Kanal İstanbul projesiyle, 5 asır boyunca 7 padişah tarafından defalarca atılan adım sonuca ulaşacak mı acaba? Onu da zaman gösterecek.