Kaf Dağları'nın eteğindeki anayurt

Kaf Dağları'nın üstünde

Kabardin (Kabardey) Balkar Özerk Cumhuriyeti, Kafkasya'nın dağlık kesiminde. Rusya Federasyonu'na bağlı. Nüfusunun yüzde 48'i Kabardey Çerkezleri, yüzde 20'si Balkar Türkleri. Yaklaşık Çorum kentimizin büyüklüğündeki cumhuriyette 950 bin kişi yaşıyor. Bunun 300 bini başkent Nalçik'ta. Şehrin ismini çevresindeki nehrin oluşturduğu nal şeklinden aldığı söyleniyor. Bölge, Kuzey Kafkas Dağları, Alp tipi çayırlar, ormanlardan meydana geliyor. Kuzey ve kuzeybatısı ise Kabardey Ovası.

Avrupa'nın en yüksek zirvesi Elbruz, başkent Nalçik'ın kuşuçumu 95 kilometre doğusunda. Kabardeyler onu Oshamafo (Uğurlu Dağ) olarak adlandırır. Simurg efsanesine konu olan Kaf Dağı'dır Elbruz. Kuşlar Simurg'un (Anka), Kaf Dağı'ndaki bilgelik ağacında yaşadığına, huzur sağladığına inanırmış. Bir gün onu görmeye karar vermişler. Hüthüt liderliğinde yola düşmüşler. Kimi vazgeçmiş, kimi yedi vadiden geçmeyi başaramamış. Sonunda Kaf Dağı'na ulaşan 30 kuş, bilgelik ağacından Simurg'un 30 kuş anlamına geldiğini öğrenmiş. Prielbruise Milli Parkı'ndaki Elbruz'da 3 gün kaldık. Son aşaması güvenlik nedeniyle kapalı olan dağda 4 bin metreye kadar çıkabildik. Zirve 5642 metre. İlk gün hava sıcaklığı 20 dereceyken ikinci gün kar fırtınasında eksi 20'ye düştü. Bu koşullarda bile heybetiyle büyüleyiciydi.

Çerkezlerin sevinç ve hüzünlerini anlatım aracı müzik ve dans. Nalçik'in her köşesinde dans edenleri görmek mümkün. Fotoğraftakiler otoparktaki otomobillerinin teybinde çalan müzikle dans eden bir çift. Gerçek Çerkezin ana dilini, yazılı olmayan davranış kurallarını (Xabze) ve dans etmeyi bilmesi gerekir. Düzenlenen müzikli toplantılarda akordeon ve davul çalan müzikçilere büyük saygı gösterilir. Kadın ve erkekler çember oluşturarak saatlerce dans eder.

Baksan, Çegem, Çerek vadileri ve akarsularıyla bir doğa harikası. Kabardey Ovası'nı Terek Irmağı suluyor. Bölgede kışın ortalama sıcaklık eksi 7 derece, eksi 49'a kadar düşüyor. Yazın ortalama 22 derece. Uçsuz bucaksız Çerek Kanyonu benim için Elbruz kadar etkileyiciydi. Sessizliği sadece arı vızıltıları bozuyordu. Oradaki temizlik, doğallık ve saflık hissini hiçbir yerde hissetmemiştim. Sadece bir kez daha orayı görmek için bile tekrar Kabardin-Balkar'a gitmek istiyorum.

Göller bölgesindeki 100'e yakın gölden en önemlisi Tserik-Kel. Kaptan Cousteau derinliğini ölçememiş. Avrupa'nın en derin gölü olduğu söyleniyor. Maviliğinin sebebi açıklanamıyor. Göl çevresindeki Balkar lokantalarında şaslık (ızgara şiş) ve fıccın (patatesli gözleme) denemeye değer.

 

Çerkez erkekleri “Çerkeska” giyerdi. Göğsünde ahşap fişeklikler, bunların gümüş kapakları vardı. Başlarına kadınların yaptığı kalpakları takarlardı. Bellerinin inceliğiyle ünlü Çerkez kadınları ise zarafet ve asaletlerini kaftan ve bellerindeki kemerle yansıtırdı. Fotoğrafı Çerkez modacı Medina Saralp'ın atölyesinde çektim.

Bir grup genç ressam 2012'de Nalçik merkezindeki Kabardinskaya Caddesi'nde ev ve bahçe duvarlarını resimleyip bölgenin kültürel önemini vurgulamak istemiş. Kabardey Ressamlar Birliği ve DAHE sivil toplum örgütünün hazırladığı “Şehir N” projesi kapsamında yapılan bu resimde Nart Destanı'nın kahramanı bilge Setenay'ı görüyoruz. Taştan doğan oğlu Sosruko'nun insanlara ateşi getiren kahraman olduğuna inanılıyor.

Kabardeylerin başlıca yemekleri un, patates, tavuk, kurutulmuş etten oluşuyor. Çocukluğumun en enteresan tadı kalmuk çayıydı. Labada tohumlarının demlenip kaymak, şeker ve karabiberle karıştırılmasıyla oluşur. Sert kışlarda enerji verir. Çerkezler balık yemez. Göç sırasında binlerce kişi Karadeniz'de boğulmuştur. Onları balıkların yediğine inanılır. Fakat yıllar sonra bu alışkanlık değişiyor. Nalçık'ta kurutulmuş balıklara rastlamak şaşırtıcıydı.

Nalçık Pazarı'nda rastladığım satıcı kadınla, yetersiz Çerkezcemle sohbet ettik, uzaktan akraba olduğumuzu keşfettik. Halkın başlıca geçim kaynağı tarım ve hayvancılık. Buğday, mısır, ayçiçeği, kenevir, patates, sebze ve meyve yetiştiriliyor. Son zamanlarda elma revaçta. At yetiştiriciliğine eskisi kadar önem veriliyor.

Kafkas kültürü kadının sosyal konumu açısından modern olmakla birlikte yaşlılarla gençler arasında çok katı saygı kuralları vardır. Anlaşmazlık, cenaze, düğün, savaş gibi durumlarda yaşlılardan kuralları (Xabze) çok iyi bilen bir lider (thamade) seçilir. Görevi süresince hem kritik konularda karar verir hem de gençlere davranışlarıyla örnek olur. 

Nalçik'ta beş tiyatro var. Kabardey Drama Tiyatrosu (Shogentsuk) şehrin büyük bölümünü kaplayan Atazhukin Parkı'nda. 300 bin nüfuslu şehirde tiyatrolar neredeyse tüm sezon kapalı gişe oynuyor. Nalçık'ın en önemli caddesi hâlâ Lenin'in adını taşıyor. Birçok alışveriş merkezi, mağaza burada. Paralelindeki Sogenzuk Caddesi ise hem Atazhukin Parkı'na hem de şehrin önemli kültür ve sanat noktalarına ev sahipliği yapıyor.