Osmanlı dönemli polisiye serisinin Türklerin Sherlock Holmes'ü olarak anılan karakteri kimdir?

CSI Osmanlı’dan Amanvermez Avni

Ta 1913’te Osmanlıca bir polisiye roman dizisi yazıldığını biliyor musunuz? Üstelik bu dizinin kahramanı Avni çağına göre teknolojiyi kullanan bir über dedektif

“Avni eve gelir gelmez, çalışma odasına girip kapısını kapadı ve kâğıda sarıp getirdiği çuval ipliklerini, açtığı siyah bir muşamba parçası üzerine serip büyüteçle incelemeye başladı.

İki ufak kadehe iki şişeden birer parça sıvı döktü, sonra muşamba üzerindeki çuval ipliklerinden birazını bir kadehe, birazını da diğer kadehe silkerek kadehleri tetkik etti.

Birindeki sıvı biraz koyulaşmakla beraber içine süt damlamış gibi bir renk aldı. Avni sevinerek, ‘Buldum! Un çuvalı imiş!’ dedi...”

“Avni de kim?”, “Ne gibi tuhaf işlere sarmış kafayı?”, “Amacı ve bir daha soruyorum: Avni de kim?” gibi sorularınıza “CSI Osmanlı’dan Hafiye Amanvermez Avni” şeklinde cevap vermek isterim.

Ve cevabı netleştirmek, zihinlerinizi berraklaştırmak için tarihe dönerim.

Yıl 1913... Ebüssüreyya Sami, yukarıda bir paragrafını okuduğunuz polisiye romanını yayımlıyor: “Amanvermez Avni. Yanmış Adam.”

O dönemin meşhur yayınevi Cemiyet Kütüphanesi, 1913-1914 arasında 10 kitap (10 macera) piyasaya sürecektir bu seriden. Cemiyet Kütüphanesi kitapların başına şu ibareyi koyar: “Türk polislerinin baştacı Amanvermez Avni’nin defterinden çıkarılmış müthiş cinayet olaylarını ve suçluların yakalanma ve tutuklanma şekillerini anlatan dizidir...”

Yayımlandığı dönemde büyük ilgi gören, çok sevilen, “Türklerin Sherlock Holmes’ü” olarak anılan Amanvermez Avni’yi 100 yıl sonra da hatırlayabilmeyi ve okuyabilmeyi kıymetli büyüğümüz Erol Üyepazarcı’ya borçluyuz.

Erol Bey’in, 1997’de yazdığı ‘Korkmayınız Mister Sherlock Holmes - Türkiye’de Polisiye Romanın Öyküsü 1881-1928’ adlı eseri çıkar çıkmaz aldığım bir kitaptı.

CEVVAL HAFİYE

2008’de Oğlak Yayınları Erol Bey’in bu harika referans kitabını genişletmesi üzerine (1881-2006) iki ciltlik enfes bir baskı daha yaptı.Yıllara yayılan ve titiz bir çalışmanın örneği kitap, ıssız adaya düşersem yanımda olmasını isteyeceğim eserler arasındaki yerini hiç kaybetmedi.

Pek çok kitabı bulunan Erol Üyepazarcı’nın herhangi bir polisiye roman meraklısının aklını başından alacak araştırması sayesinde tanımıştım. Turkuvaz Kitap 2006’da, Ebüsüreyya Sami’nin cevval hafiyesinin maceralarını Erol Bey’in günümüz Türkçesine uyarlamasıyla yayımladı.

Zor bulunur hale gelen ‘Amanvermez Avni’yi kaçıranlar üzülmesin, çünkü kitap yeniden basıldı. Hafiyemizin ilk beş macerasını, yani ‘Yanmış Adam’, ‘Kamelya’nın Ölümü’, ‘Kanatlı Araba’, ‘Kara Katil’ ve ‘Körebe’yi içeren birinci cilt piyasaya çıktı.

Amanvermez Avni, günümüz için elbette naif. Fakat yazıldığı çağ düşünülürse, ‘über modern’ bir dedektif. Teknolojiden faydalanan,  bilimin ışığında iz süren, kılık değiştirme ustası ve tıpkı Sherlock Holmes’ün Doktor Watson’u gibi bir yancısı (Arif) vardır.

Döneminin polis teşkilatının en yetenekli hafiyesidir. En karanlık, en teklikeli, en gizemli davalara gözünü kırpmadan dalar ve muhakkak çözer.

Bu arada hatalar da yapar ki; Amanvermez Avni’yi daha sempatik bir hale getirir bu hatalar. Her güzel insan gibi kendi hatalarıyla yüzleşmek, kendisiyle dalga geçmek gibi bir özelliği de vardır.

Polis rozeti yoktur, daha doğrusu vardır ama ‘polis tokası’ olarak anılır. Çapkındır, kadınlarla arası iyidir yani. Beyoğlu çocuğudur, Kazancı Yokuşu’nda yardımcısı Arif’le beraber yaşar; 1910’ların İstanbul’unu çok tatlı anlatır.

Yaşadıkları ev teknolojik açıdan gelişmiştir. Mesela ‘her iki katın odaları birbirlerine elektrik telleriyle, ayrıca konuşma borularıyla bağlantılı olduğu gibi, emniyet kilitleri, gizli kapılar ve yangın söndürme cihazları’ mevcuttur.

Üyepazarcı’nın önsözde “yayımlanması dileğinde” bulunduğu, Bilkent Üniversitesi’nden Ayşe Altıntaş Balcı’nın Amanvermez Avni konulu yüksek lisans tezine internet üzerinden ulaşmanın mümkün olduğunu da hatırlatayım.

Amanvermez Avni’yi okuyunuz, Erol Bey’e de teşekkür ediniz.